Είκοσι χρόνια χωρίς τον Γιάννο…

Είκοσι χρόνια από το θάνατο του Γ. Κρανιδιώτη (14 Σεπτεμβρίου 1999) θέτω το ερώτημα: θα μπορούσε να επιτευχθεί η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, χωρίς τη δική του πρωταγωνιστική δράση; Η πολιτική ηγεσία στην Κύπρο, ελάχιστα κατανοούσε τη σημασία της ένταξης στην ΕΟΚ. Ο ΔΗΣΥ ήθελε ένταξη, αλλά ούτε τους συσχετισμούς κατανοούσε, ούτε τις μεθόδους προώθησης αντιλαμβανόταν. Το ΑΚΕΛ ήταν εναντίον της ένταξης. Η ΕΔΕΚ φώναζε «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», ενώ το ΔΗΚΟ ταλαντευόταν ανάμεσα στην εκλογική συνεργασία του με το ΑΚΕΛ και τις επιπτώσεις που προέκυπταν σε σχέση σε ορισμένα αγροτικά προϊόντα από την Τελωνειακή Ένωση Κύπρου-ΕΟΚ. Ο Γ. Κρανιδιώτης και ο Θ. Πάγκαλος δοκίμασαν να πείσουν την ηγεσία της ΕΔΕΚ να υιοθετήσει θετική στάση για την ένταξη και συμμετείχαν σε επί τούτου σύσκεψη στη Λευκωσία, στο οίκημα της ΔΕΟΚ, το 1988. Το κοινό επιχείρημά τους ήταν: «μη κάνετε και εσείς τα λάθη που έκανε το ΠΑΣΟΚ παλαιότερα». Μάταια. Η προσπάθεια δεν έπιασε τόπο γιατί ο τότε πρόεδρος της ΕΔΕΚ, προέταξε την προσωπική του επιδίωξη εις βάρος της συλλογικής: προσέβλεπε σε πιθανή, μελλοντική υποστήριξή του από το ΑΚΕΛ για την προεδρία της δημοκρατίας. Έτσι, ο Γ. Κρανιδιώτης συνέχισε τις προσπάθειες για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΟΚ με έδρα την Αθήνα, με εργαλεία που του παρείχαν οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, με πρωθυπουργούς τον Α. Παπανδρέου και τον Κ. Σημίτη. Αυτό το σχέδιο δράσης κράτησε 13 χρόνια (1985-1999) και άνοιξε το δρόμο για την πλήρη ένταξη.

Την 1η Ιανουαρίου 1995 θα έμπαινε σε εφαρμογή η Τελωνειακή Ένωση Τουρκίας- ΕΕ. Το θέμα ήρθε στο Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 1994 και η απόφαση απαιτούσε ομοφωνία. Η Αθήνα ζήτησε σε αντάλλαγμα χρονοδιάγραμμα για έναρξη ενταξιακών συνομιλιών για την Κύπρο. Αυτό οδήγησε σε σχέδιο συμφωνίας ανάμεσα στον γάλλο Υπουργό Εξωτερικών Αλέν Ζιπέ και τον Υφυπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας Γ. Α. Μαγκάκη – «να αρχίσουν ενταξιακές συνομιλίες μετά τη Διακυβερνητική του 1996». Ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδας Α. Παπανδρέου ζήτησε την παραίτηση Μαγκάκη και κάλεσε τον Γ. Κρανιδιώτη να κάνει νέες διαπραγματεύσεις. Έτσι στις 6 Μαρτίου 1995 ολοκληρώθηκε η συμφωνία με βάση το αναθεωρημένο κείμενο Ζιπέ-Κρανιδιώτη με την προσθήκη της φράσης- κλειδί «έξι μήνες μετά το τέλος της Διακυβερνητικής του 1996». Η συμφωνία αυτή δεν είχε υποστήριξη στη Λευκωσία. Ο Υπουργός Εξωτερικών Α. Μιχαηλίδης χαιρέτησε και τα δύο κείμενα, ενώ ο τότε πρόεδρος της ΕΔΕΚ σε ομιλία του στο Τσιακκιλερό χαρακτήρισε τη συμφωνία «δώρον άδωρον».

Το 1996, ο Γιάννος ως Υφυπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας, σε δημόσια εκδήλωση στη Λευκωσία έκανε αναφορά σε «παράγωγο δίκαιο», προσδιορίζοντας με αυτό τον τρόπο τις αποφάσεις του ΣΑ του ΟΗΕ ως τις κατευθυντήριες γραμμές για την επίλυση του κυπριακού. Η αναφορά αυτή προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών. Ο Γιάννος με τη σοβαρότητα και την ειλικρίνειά του, ενοχλούσε τους πολιτευτές της δημαγωγίας.

Τέσσερεις χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία) ζητούσαν με έναν πιο παρεμβατικό τρόπο «πρώτα λύση στο κυπριακό, ύστερα ένταξη». Ο Γ. Κρανιδιώτης ανέλυσε τα νέα δεδομένα και διαμόρφωσε στρατηγική- 12 Ιουλίου 1999- ενόψει της Συνόδου Κορυφής στο Ελσίνκι στις 10 και 11 Δεκεμβρίου 1999: «Εάν τα μέλη της ΕΕ επιθυμούν να της προσφέρουν κανονική υποψηφιότητα, τότε η Ελλάδα μπορεί να το αποδεχθεί αυτό κάτω από δύο προϋποθέσεις. Πρώτα, εγγυήσεις ότι η ένταξη της Κύπρου θα προχωρήσει απρόσκοπτα, χωρίς η λύση στο κυπριακό να είναι προϋπόθεση και δεύτερο δημόσια δήλωση αλληλεγγύης από την ΕΕ στο Αιγαίο».

Οι δυνάμεις της ασυναρτησίας κατακεραύνωσαν τη στρατηγική Κρανιδιώτη. Στέλεχος της ΕΔΕΚ θέλησε να αμαυρώσει την πολιτική αυτή, λέγοντας στο Τρίτο Πρόγραμμα ραδιοφώνου του ΡΙΚ την απίστευτη αθλιότητα «αυτά δεν τα λέει το ΠΑΣΟΚ, τα λέει ο Κρανιδιώτης…». Ο Γιάννος είχε πάνω στο γραφείο του το απομαγνητοφωνημένο κείμενο των δηλώσεων αυτών. Το διάβασε σε μένα στο γραφείο του στις 27 Ιουλίου 1999. Οργίστηκε: «δεν φτάνει που ποτέ δεν ρωτούν να μάθουν για την πολιτική μας, δεν φτάνει που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι μια μετεγραφή φοιτητή από το ένα πανεπιστήμιο στο άλλο, για όλα τους φταίει ο ενδοτικός Γιάννος…». Σηκώθηκε πάνω. Τα μάτια του άλλαξαν χρώμα, αυτό τον ενοχλούσε πάρα πολύ: να προσπαθεί, να διαμορφώνει νέους συσχετισμούς και από την Κύπρο να ακούει μόνο κριτικές και επίθετα. Τον ρώτησα: «θα καταφέρουμε την ένταξη με τόσους εναντίον;». Μού απαντά: «Θα πάω και θα ξαναπάω. Θα τους πείσω». Συνεχίζει με μεγαλύτερη ένταση: «Από μόνη της η ένταξη, so what, αφού η Κύπρος οικονομικά είναι σε καλύτερη θέση από άλλα μέλη. Όλη η υπόθεση είναι να λύσουμε το κυπριακό!».

Αυτή τη στρατηγική την μετέτρεψε σε πράξη ο Κ. Σημίτης στη Σύνοδο Κορυφής στο Ελσίνκι, τρεις μήνες μετά την απώλεια του Γιάννου. Η Λευκωσία ήταν έτοιμη για κάθε σενάριο: αν επετύγχανε το στόχο ο Κ. Σημίτης, τότε όλα θα ήταν μια χαρά. Αν αποτύγχανε, η Λευκωσία ήταν έτοιμη να του φορτώσει τις ευθύνες, γι’ αυτό και ο Γ. Κληρίδης ετοίμασε ειδικό ερωτηματολόγιο που κατέθεσε (εν είδη σεναρίων) στα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου τον Οκτώβριο. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί το γεγονός πως το τότε ΠΓ της ΕΔΕΚ στήριξε με σαφή πλειοψηφία το κείμενο του Ελσίνκι, (δυο ημέρες μετά, στις 13 Δεκεμβρίου 1999), σε πλήρη αντίθεση με τη βασική εισήγηση που κατέθεσε στο σώμα ο προέδρός της, ο οποίος θεωρούσε ότι το κείμενο «ευνοούσε την Τουρκία», και ότι «ήταν επικίνδυνο, γιατί περιείχε ουρές».

Ο Γιάννος Κρανιδιώτης με τις γνώσεις, τη μεθοδικότητα και τη διορατικότητά έγραψε ιστορία. Σχημάτιζε πακέτα από ευρύτερα συμφέροντα, συμμαχίες με αξιοποίηση του κοινοτικού τρόπου σκέψης. Η «διπλωματία των διασυνδέσεων» έθεσε τα θεμέλια για την ένταξη της νήσου στην ΕΕ. Με την υπογραφή της Συνθήκης Προσχώρησης στη Στοά του Αττάλου στις 16 Απριλίου 2003 και έτσι στην τελική ένταξη την 1η Μαίου 2004.

Είκοσι χρόνια χωρίς τον Γιάννο, ο κάθε ένας μπορεί να δει πόσες δυνατότητες αποκτήσαμε και πώς τις αφήσαμε αναξιοποίητες, πόσους συμμάχους είχαμε και πώς τους αφήσαμε στο περιθώριο. Πώς η ΕΕ από «καταλύτης» της λύσης, έγινε «θεατής» της κατρακύλας στη διχοτόμηση.

Λάρκος Λάρκου