Εξουσία και ενημέρωση

Η ανασφάλεια στο χώρο της πολιτικής, συχνά, συνδέεται με την προσπάθεια για επιβολή ελέγχου στο χώρο των ΜΜΕ. Το τελευταίο διάστημα η προσπάθεια για χειραγώγηση των ειδήσεων και ο έλεγχος της πληροφορίας από την εκτελεστική εξουσία στην Κύπρο, ιδιαίτερα σε σχέση με το κυπριακό, έχει πάρει μεγάλη έκταση. Πώς εξηγείται αυτή η κατάσταση πραγμάτων;

1. Στόχος είναι να περάσει στην κοινή γνώμη, με κάθε τρόπο και με κάθε μέσο, η «νέα στρατηγική» του προέδρου Αναστασιάδη. Δεν θέλει να αμφισβητηθουν οι επιλογές και η συμπεριφορά του στο Κραν Μοντάνα και το Μοντ Πελεράν. Αν αυτό συνέβαινε, αν η κοινή γνώμη έβλεπε μια δημοσιογραφία που ερευνά την αλήθεια, θα ισοδυναμούσε με ευθεία αμφισβήτηση του αφηγήματος που κατασκεύασε και επέβαλε σε μέρος της κοινής γνώμης. Για να κυριαρχήσει το δικό του αφήγημα, έδωσε βάρος στον έλεγχο πάνω σε ορισμένα Μέσα, παίζοντας με πρόσωπα-κλειδιά στο χώρο της ενημέρωσης. Είναι γνωστή, για παράδειγμα, η απόπειρα για αποσπάσεις στο προεδρικό συζύγων δημοσιογράφων (κατά κανόνα του πολιτικού ρεπορτάζ), κάτι που δείχνει τις πραγματικές του προθέσεις.

2. Ο έλεγχος που αφορά την τρέχουσα ειδησεογραφία, φτάνει στα όρια της γραφικότητας: στις 5 Ιουλίου το ΡΙΚ μετάδωσε την είδηση ότι ο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας μαζί με τους γιατρούς του, θα αποφασίσουν πότε θα βγει από την κλινική»! Τόσο απλό: ο ασθενής «διαβουλεύεται» με τους γιατρούς του για το πότε θα βγει από την κλινική, «μήνυμα», δηλαδή, ότι το κτύπημα στη μέση δεν ήταν κάτι αξιόλογο! Η αξιολόγηση των ειδήσεων, πολλές φορές, ακολουθεί τη γραμμική ανάλυση «προβάλλω ότι αρέσει στην εκτελεστική εξουσία, αποφεύγω την ανάλυση, δεν ψάχνω πίσω από την είδηση». Οι τηλεοπτικές ειδήσεις, κατά κανόνα, δεν έχουν «μνήμη», συνεπώς στερούνται κριτικής ή και αναλυτικής ικανότητας, ενώ, το αντίθετο, θα ενίσχυε τη δυνατότητα ευρύτερης πρόσληψης των γεγονότων από τον τηλεθεατή/ακροατή. Τα περισσότερα από τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, δεν ενδιαφέρονται να ενημερώσουν, αλλά να διαμορφώνουν τις βασικές ειδήσεις για να περάσει η «μία» και «αλάνθαστη» γραμμή, αυτή που αποσυντονίζει κάθε πιθανότητα για επίλυση στο κυπριακό. Η ταύτιση αντιλήψεων ανάμεσα σε μερικούς από τους ιδιοκτήτες Μέσων με το Προεδρικό στη «μάχη» για τη μη λύση, καθιστά την κατάσταση ακόμα πιο ασφυκτική.

3. Εισαγωγή σε ειδήσεις που σπεύδουν να προκαταλαμβάνουν τη σκέψη του ακροατή/τηλεθεατή- «προκλητικές δηλώσεις», ή «προκλητικά είπε» κλπ! Έτσι χαρακτηρίζουμε την είδηση, ώστε να μην εκφραστεί η πραγματική δημοσιογραφική ευθύνη. Ότι δηλαδή ο δημοσιογράφος έχει την ευθύνη της ενημέρωσης, της προβολής των εξελίξεων, και όχι της επιβολής τους. Ο πολίτης έχει δική του κρίση, έχει ωριμότητα, μπορεί να διακρίνει αν κάτι είναι απαράδεκτο, ή αν κάτι είναι αξιόλογο, ή και αδιάφορο.

4. Μείζον θέμα παραμένει η σύνθεση των προσκλεκλημένων σε τηλεοπτικές ή και ραδιοφωνικές συζητήσεις: οι μονίμως συμφωνούντες με την πολιτική της «μη λύσης», έχουν συνεχή χρόνο συμμετοχής, μερικοί δε εξ αυτών, σε καθημερινή βάση. Κατά κανόνα, «τουρκολογούν» προχειρολογώντας, όπως έχουμε μάθει να κάνουμε μέσα από τις περασμένες δεκαετίες.

5. Η εκτελεστική εξουσία έχει τον τρόπο να στέλλει μηνύματα για το τι επιθυμεί. Η συνέχεια ακούσει στο όνομα «αυτολογοκρισία», κάτι που οδηγεί σε παραγωγή, αξιολόγηση και προβολή ειδήσεων με βάση το τι αρέσει, ή τι δεν αρέσει στην εκτελεστική εξουσία.

Η κατάσταση αυτή, συνδέεται με ένα καίριο ζήτημα δικαιωμάτων για μια πολιτεία, μέλος της ΕΕ. Αυτό που συμβαίνει στην Κύπρο, συνιστά παραβίαση των αρχών πάνω στις οποίες εδράζεται το κράτος δικαίου, το δικαίωμα στην πλουραλιστική ενημέρωση και, επίσης, συνιστά παραβίαση αρχών που έχουν κατοχυρωθεί μέσα από τη συμμετοχή μας στις ευρωπαϊκές συνθήκες.

Το κράτος δικαίου, η διάκριση των εξουσιών και η αυτοτέλεια των Μέσων- ιστορικές κατακτήσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής παράδοσης- αμφισβητούνται ευθέως από πρακτικές που εφαρμόζει η εκτελεστική εξουσία στην Κύπρο. Αδυνατίζουν οι αξίες πάνω στις οποίες εδράζεται ο δημοσιογραφικός επαγγελματισμός, όπως είναι ο έλεγχος της εξουσίας, η αυτονομία στη δράση με βάση τους επαγγελματικούς κανόνες, η ανάπτυξη και η λειτουργία των ΜΜΕ ως της πραγματικής «τέταρτης εξουσίας». Η κλασσική φράση του Α. Χριστοδουλίδη μάς θυμίζει την πραγματική αποστολή της δημοσιογραφίας: «όσο ο δημοσιογραφικός λόγος εκφράζεται από αξιόπιστα ΜΜΕ, από ανεξάρτητους και ικανούς δημοσιογράφους με αρχές και γνώσεις, εκφραστές του συμφέροντος των απλών πολιτών, τόσο η αξία του αναγνωρίζεται και ο κοινωνικοποιητικός ρόλος του γίνεται καταλυτικός».

Εκτιμώ ότι η παρούσα κατάσταση στο χώρο των ΜΜΕ στην Κύπρο, είναι πιθανόν να οδηγήσει σε έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εις βάρος της κυβέρνησης της Κύπρου, όπως έγινε με την περίπτωση της Πολωνίας. Θυμίζω ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωσε στις 20 Δεκεμβρίου 2017 ότι «υπάρχει σαφής κίνδυνος κατάφωρης παραβίασης του κράτους δικαίου στην Πολωνία» επειδή εκτίμησε ότι «επιχειρείται η κυβερνητική χειραγώγηση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης». Γι’ αυτό ενεργοποίησε το άρθρο 7 της ευρωπαϊκής συνθήκης το οποίο οδηγεί σε αναστολή του δικαιώματος ψήφου στα Συμβούλια. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο προκύπτει μέσα από διαπιστώσεις και σχετική έρευνα. Δεν θα είναι καθόλου απίθανο η «περίπτωση» της Κύπρου να απασχολήσει την Επιτροπή για ακόμα ένα ζήτημα που συνδέεται με τους κανόνες λειτουργίας του κράτους δικαίου και της τήρησης των ευρωπαϊκών συνθηκών τις οποίες δεσμευτήκαμε να εφαρμόζουμε. Η προηγούμενη περίπτωση με την οποία συνδέθηκε η Κύπρος, αφορούσε την υπόθεση με τα «χρυσά διαβατήρια». Η δεύτερη, ίσως, συνδεθεί με το ζήτημα της χειραγώγησης στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

Λάρκος Λάρκου