Επτά λόγοι για την ήττα της 15ης Ιουλίου

Τι έγινε στην Τουρκία στις 15 Ιουλίου; Τα στοιχεία δείχνουν κίνημα από κατώτερους αξωματικούς, με κεμαλική «κουλτούρα». Σύμφωνα με τη μόνη διακήρυξη που έδωσαν στη δημοσιότητα «το πραξικόπημα έγινε για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους. Της χώρας πλέον ηγείται «Συμβούλιο Ειρήνης» που θα εγγυηθεί την ασφάλεια του πληθυσμού και τη μη διατάραξη της δημόσιας τάξης. Το «Συμβούλιο Ειρήνης» εγγυάται την ελευθερία των πολιτών ανεξαρτήτως θρησκείας, εθνικότητας, γλώσσας». Μια ρητορεία, ιδιαιτέρως γνωστή, για όποιον έχει στοιχειώδη γνώση της τουρκικής ιστορίας. Την ίδια δήλωση έκαναν (με μικρές παραλλαγές) οι αξιωματικού του τουρκικού στρατού στα τέσσερα πραξικοπήματα που οργάνωσαν στην περίοδο μετά το θάνατο του Αττατούρκ- 1960, 1971, 1980, 1997. Όλα στο όνομα του Κεμάλ. Όλα στο όνομα του κοσμικού κράτους. Όλα στο όνομα της ειρήνης-με παραλλαγή ενός αποφθέγματος του Κεμάλ. Όλα στο όνομα της αποκατάστασης της δημοκρατίας, αφού προηγηθεί η διαταγή για το ποιοι πολιτικοί θα επιτρέπεται να συμμετέχουν- και ποιοι όχι-, στις επόμενες, υπό στρατιωτική κηδεμονία, βουλευτικές εκλογές!

Είναι προφανές ότι η τουρκική κυβέρνηση πιάστηκε στον ύπνο, και οι δικοί της μηχανισμοί αποδείχθηκαν ανίκανοι να αντιληφθούν τις παρασκηνιακές συνεννοήσεις για την προετοιμασία του πραξικοπήματος, στο οποίο έλαβε μέρος ικανός αριθμός αξιωματικών. Γιατί απέτυχε;

Α. Γιατί δεν συμμετείχε το μεγαλύτερο τμήμα της ανώτατης ηγεσίας στου στρατεύματος, πρωταγωνιστές ήταν κατώτεροι αξιωματικού και τμήμα της ανώτατης ηγεσίας. Στην κρίσιμη στιγμή σημαντικό τμήμα παρέμεινε πιστό στη συνταγματική νομιμότητα.

Β. Η αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η αξιοποίηση της τεχνολογίας, η άμεση ενημέρωση των πολιτών, η δυνατότητα να σπάσει ο φαύλος κύκλος των πραξικοπημάτων μέσα από την κινητοποίηση του ενεργού πολίτη.

Γ. Η ενότητα του Κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης (ΚΑΔ) γύρω από τον Ερτογάν. Τα κεντρικά στελέχη του, όπως και οι παλαιές φυσιογνωμίες με προβληματικές σχέσεις με τον Ερτογάν, όπως ο Α. Γκιουλ και ο Α. Νταβούτογλου, στάθηκαν ενωμένοι στην κοινή προσπάθεια.

Δ. Αυτό μετρά διπλά στην περίπτωση της Τουρκίας, καθ’ ότι δεν έχει ξαναγίνει κάτι ανάλογο στο βαθμό και στην έκταση που έγινε στις 15 Ιουλίου 2016 σε ολόκληρη την ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας, από το 1923 μέχρι σήμερα. Όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα στην Τουρκία απέρριψαν με ενωμένο τρόπο την κίνηση των αξιωματικών. Έτσι, όλα μαζί τα κοινοβουλευτικά κόμματα αποδοκίμασαν μια πρακτικη των κεμαλιστών αξιωματικών που έφερε απίστευτα δεινά στην τουρκική δημοκρατία.

Ε. Τι μπορεί να γίνει; Η καλύτερη λύση είναι η πολιτική της διαβούλευσης, της ενός βαθμού συνεργασίας ανάμεσα στην ηγεσία του ΚΑΔ με την αντιπολίτευση. Ειδικότερα: δεν μπορεί να βρίσκει κάποιος λύσεις με το Ισραήλ και τη Ρωσία και την ίδια στιγμή, να μην μπορεί να συνεννοηθεί στοιχειωδώς, σε μερικά, έστω, θέματα, με την αντιπολίτευση. Αυτό οδηγεί στο μείζον: το ΚΑΔ να κάνει δεύτερες σκέψεις, να αναπροσαρμόσει την πολιτική του εμμονή που οδηγεί σε θεμελιώδη αλλαγή του συντάγματος (από προεδρευόμενη σε προεδρική) και να συνεργαστεί με την αντιπολίτευση για να υλοποιήσουν το αναγκαίο. Δηλαδή την αναθεώρηση του συντάγματος του Εβρέν με διατήρηση του κοινοβουλευτικού του χαρακτήρα, και με την αλλαγή κάθε διάταξης που έλκει την καταγωγή της στο πραξικόπημα του 1980, μαζί με τον εκσυγχρονισμό των διατάξεών του που συγκρούονται με την ευρωπαϊκό κεκτημένο.

Στ. Το ζήτημα για τον Τ. Ερτογάν δεν βρίσκεται στην επιβεβαίωση της ισχύος του, ούτε και κατά πόσον ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι για όλα φταίει ο Γκιουλέν. Κρίσιμης σημασίας ζήτημα παραμένει η πολιτική πρακτική Ερτογάν απέναντι στην εσωτερική πολιτική διαπάλη. Έως σήμερα ο Ερτογάν κέρδισε όλες τις μεγάλες, εκλογικές, ή μη, μάχες, από τις 3 Νομεβρίου 2002 μέχρι τις 15 Ιουλίου 2016. Έδειξε στο μεγάλο αυτό διάστημα ότι παραμένει ο κεντρικός παίκτης, ένας σκληροτράχηλος πολιτικός που τρέφει και τρέφεται από την πόλωση, τα διλήμματα, τη συγκρουσιακή αντιπαράθεση. Αυτή η πολιτική τακτική, εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα, εξάντλησε τα όριά της και εξουθένωσε την αναγκαία, ελάχιστη κοινωνική συνοχή. Εάν ο Ερτογάν, θελήσει να απλώσει το χέρι στην αντιπολίτευση, αυτή η νέα πρακτική, θα αποκτήσει νέα δυναμική, απαραίτητη σε κάθε χώρα που ενδιαφέρεται να χαράξει μια νέα, λιγότερο εσωστρεφή διαδρομή.

7. Η ευρωτουρκική σχέση, αν και δεν βρίσκεται στα καλύτερά της, έχει διανύσει μια διαδρομή, έχει αποκτήσει υποστηρικτές. Πολλοί τούρκοι πολίτες κατανοούν τη σημασία της συμμετοχής στην ΕΕ και βλέπουν με ανοικτά μάτια το πόσο στρατηγικής σημασίας ζήτημα παραμένει η ενδυνάμωση της δημοκρατικής διαδικασίας στην Τουρκία μέσα από την ενδυνάμωση της ευρωτουρκικής σχέσης. Η αποτυχία της κίνησης των αξιωματικών στις 16 Ιουλίου 2016 συνιστά ένα στέρεο παράδειγμα για την πρόοδο που έχει συντελεστεί, με βάση την νέα πολιτική της ΕΕ όπως διαμορφώθηκε στη Σύνοδο Κορυφής στο Ελσίνκι το 1999 και όπως εξειδικεύτηκε ως πολιτική απόφαση με χρονοδιαγράμματα και προϋποθέσεις στις 3 Οκτωβρίου 2005.