Λύκος στη θέση των Λύκων

Το Τουρκικό πολιτικό σύστημα περνά μια σοβαρή κρίση. Αναλυτές εντός και εκτός Τουρκίας αφιερώνουν χρόνο και ενέργεια για να εξηγήσουν τα όσα συμβαίνουν εκεί. Αποτελεί μια υπεραπλούστευση στα πράγματα στο να αποδίδεται η κρίση σε μια λεκτική αψιμαχία Προέδρου-Πρωθυπουργού. Στις κανονικές δημοκρατίες αυτά συμβαίνουν, και προφανώς δεν δημιουργούν ανεξέλεκτες παρενέργειες (λ.χ. Γαλλικό σύνταγμα). Στην περίπτωση, όμως, της Τουρκίας, όλα είναι διαφορετικά επειδή η δομή της χώρας είναι “μοναδική” σύμφωνα με την ιστορική ρήση του Κεμάλ Αττατούρκ. Ο Υπουργός Εξωτερικών Ισμαήλ Τζεμ διαπίστωσε σωστά πως η κρίση δεν είναι οικονομική, αλλά πολιτική, έστω και εάν αυτό είναι μια λεκτική κορώνα για τον ίδιο. Πράγματι, το αδιέξοδο είναι πολιτικό και κινείται σε τρεις κύριους άξονες.

Α) Το Ζήτημα της Δημοκρατίας
Το πρώτο και σημαντικότερο, είναι ο σκληρός πυρήνας του Τουρκικού αδιεξόδου. Κάθε προσπάθεια για αλλαγές/βελτιώσεις προσκρούει σε μια θεσμική ακινησία. Ο ρόλος του στρατού είναι αντιευρωπαϊκός και έξω από κάθε έννοια διάκρισης των εξουσιών όπως από τον 18ο αιώνα καθιέρωσε ο Γαλλικός διαφωτισμός. Θεωρητικά κύρια πηγή εξουσίας στην Τουρκική δημοκρατία είναι ο λαός. Στην πράξη είναι οι αντιδημοκρατικές ιδέες του Αττατούρκ (θωρία των ΕΞΙ ΒΕΛΩΝ), οι οποίες επιτρέπουν μόνο σε ορισμένες ιδέες να ψηφίζουν και να ψηφίζονται, και σε άλλες (αριστεροί, ισλαμιστές, Κούρδοι, υπάρχει απαγόρευση, ακόμα και στη σκέψη).

Η “Εταιρική Σχέση”, Τουρκίας-Ε.Ε., (4 Δεκεμβρίου) έθεσε σοβαρές προϋποθέσεις για αλλαγές στον τρόπο άσκησης της εξουσίας στην Τουρκία-κατάργηση Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, ελευθερία σκέψης και δράσης, Μ.Μ.Ε. και στα Κουρδικά κ.α. Η Τουρκία σύμφωνα με το κείμενο της Ε.Σ. που η ίδια αποδέχθηκε, έπρεπε μέχρι 32 Δεκ.2000 να είχε υποβάλει στην Ε.Ε. ένα “Εθνικό Πρόγραμμα” στο οποίο θα γινόταν σαφής και λεπτομερειακή αναφορά στις αλλαγές που υλοποιεί η Τουρκική κυβέρνηση. Είμαστε στα μέσα Μαρτίου και το Εθνικό Πρόγραμμα κοιμάται, συζητείται στο Υπ.Συμβούλιο χωρίς αποτέλεσμα. Οι κόντρες, οι διαφορετικές ταχύτητες, οι αναδιπλώσεις του Στρατού κάνουν το Ε.Π. να πηγαίνει στο χρόνο, να εκφυλίζεται με παιχνίδια στο χρόνο.

Β) Οι ΗΠΑ και οι ισχυρές χώρες στην Ε.Ε. κατά πάγια νοοτροπία αφήνουν την Τουρκία στην άνεσή της όταν έχει, ή νομίζει πως έχει, μείζονος σημασίας προβλήματα. Έτσι και τώρα. Η κρίση οδηγεί στην έλλειψη πιέσεων -κυρίως από πλευράς Ε.Ε., με το σκεπτικό πως “προέχει η σταθερότητα στη χώρα”

Η παρούσα συγκυρία είναι χαρακτηριστική αυτών των διαθέσεων. Η αστάθεια του Τουρκικού καθεστώτος αντιμετωπίζεται με δολλάρια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, με αντάλλαγμα ορισμένες οικονομικές μεταρρυθμίσεις-αποκρατικοποιήσεις, ενώ δεν ζητείται καμμιά πολιτική αλλαγή. Έτσι ενισχύεται ο φαύλος κύκλος του Τουρκικού αδιεξόδου, επιτείνεται το χάσμα πλουσίων και φτωχών την ίδια στιγμή που, υποτίθεται, όλα γίνονται για το “καλύτερο”.

Η προσέγγιση του τύπου “πάνω απ΄όλα η γεωπολιτική αξία της Τουρκίας” οδηγεί σε κρίσεις, σε αστάθειες, σε παρενέργειες ανάμεσα σε στόχους και μέσα. Τα γνωστά και παγιωμένα συμφέροντα όπως προκύπτουν από τις αναλύσεις των ΗΠΑ (πετρέλαια Κασπίας, Κόλπου, βάση στο Ινσιρλίκ) τίθενται υπό δοκιμασία εφόσον το Τουρκικό καθεστώς παραπαίει.

Γ) Το γόητρο της Τουρκίας δέχθηκε ένα ισχυρό πλήγμα. Η εικόνα που παρουσίαζε η ηγετική ελίτ στο διεθνή χώρο για την Τουρκία -πανίσχυρη, αναδυόμενη “τίγρης”, όαση σταθερότητας στον ισλαμικό κόσμο- βρέθηκε σε ένα 24ωρο στο έδαφος. Έπεσε σαν χάρτινος αετός. Στον τομέα αυτό το πλήγμα για την Τουρκία των Στρατηγών είναι πολύ σημαντικό, ίσως το σημαντικότερο από το σύνολο της κρίσης. Μέσα στο πανίσχυρο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ) ειδικοί επιστήμονες (ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι) έχουν αυτή την αποστολή, να στηρίζουν την ψυχολογική διάσταση της “περιφερειακής υπερδύναμης”, της Τουρκίας. Δεν είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς πως ο μέγας ηττημένος είναι η εικόνα του παντοδύναμου τουρκικού κράτους μπροστά στα μάτια των πολιτών της. Έτσι, για τους περισσότερους Τούρκους (σχεδόν 70%) η ελπίδα πάει στο πρόσωπο του Προέδρου τους Α.Σεζέρ. Η δημοτικότητα του είναι στα ύψη. Είναι έξω από τα σκάνδαλα, είναι πράγματι αδιάφθορος σε ένα σύστημα που βουλιάζει στη διαφθορά, στο πάρε-δώσε, στην συναλλαγή, των “Λύκων” με διάφορα χρώματα Είναι από κάθε άποψη ενδιαφέρον πως ο πολιτικά ασθενής Α.Σεζέρ μετεξελίσσεται σε ένα κέντρο βάρους των εξελίξεων. Συνταγματικά οι εξουσίες του είναι περιορισμένες, απλώς “προεδρεύει”. Με την παρούσα κρίση εκτόξευσε τις μετοχές του σε ακραίο limit up, κατά συνέπεια γίνεται ένας “παίκτης” με πολύ αποφασιστικές δυνατότητες εις το εγγύς μέλλον. Οι Στρατηγοί έκαναν την επιλογή τους: με σιωπή και σχόλιο ουδέν, ταχυδρόμησαν τη φθορά στον Μ.Ετσεβίτ. Έτσι, ο νυν πρωθυπουργός είναι ένας εικονικός πρωθυπουργός, ανίκανος να συντονίσει ή να ασκήσει έργο, απλώς μένει εκεί επειδή άλλο διάδοχο σχήμα δεν υπάρχει στον ορίζοντα

Δεν είναι βέβαιον, εάν η ιστορία εκδικείται. Στην περίπτωση Ετσεβίτ, ίσως. Από την πρώιμη άρνηση του κατεστημένου, πέρασε στην ακραία υπηρεσία του έγινε λύκος στη θέση των λύκων, για να καταλήξει σε έναν κατ΄ουσίαν ψευδοπρωθυπουργό. Το σημερινό σκηνικό φαίνεται ότι θα κρατήσει εις μάκρος. Η αλλαγή στη θέση του Υπουργού Οικονομικών (Κ.Ντερβίς, ο νέος επικεφαλής) με μακρά θητεία στο Δ.Ν.Τ. επιχειρεί να βελτιώσει την εικόνα της Τουρκίας στο διεθνές πεδίο.

Ωστόσο, ένα πακέτο με ουσιαστικό περιεχόμενο υπάρχει μόνο στο κείμενο της Εταιρικής Σχέσης Τουρκίας-Ε.Ε. Η ελαστική στάση του Επιτρόπου Γκ.Φερχόϊγκεν δεν είναι βοηθητική. Αντιθέτως: θα δώσει στους εχθρούς της Ευρωπαϊκής πορείας το μήνυμα ότι τώρα είναι η ώρα για καθυστερήσεις, για μικροαλλαγές, για βελτιώσεις της ασπιρίνης. Αυτό ακριβώς επιδιώκει η Λέσχη των Στρατηγών. Να κερδίσει χρόνο, ώστε οι πιέσεις να ελαχιστοποιούνται, και, έτσι, ο ρυθμιστικός της ρόλος να διατηρείται. Και κάτι ακόμα πιο ρεαλιστικό: όσο οι πολιτικοί φθείρονται, άλλο τόσο οι Στρατηγοί παίζουν στο ταμπλό του εγγυητή της σταθερότητας, και γίνονται ακόμα πιο επικίνδυνοι για την ασφάλεια της περιοχής.

Ο Ρ.Ντενκτάς κάνει ότι περνά από το χέρι του για να παρατείνεται η ομηρία των Τουρκοκυπρίων στις γεωπολιτικές μεθοδεύσεις του ΣΕΑ. Οι φωνές διαμαρτυρίας στα κατεχόμενα είναι αξιόλογες, είναι ολοένα και πιο ευκρινείς. Μέσα σε αυτό το πρίσμα η Κυπριακή Κυβέρνηση έχει ισχυρό πολιτικό καθήκον να συνδέσει τις πρόνοιες της Εταιρικής Σχέσης Τουρκίας-Ε.Ε. με τις πρακτικές των Τουρκικών δυνάμεων κατοχής στο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η τριγωνική αυτή σύνδεση είναι μέρος των νομικών κα πολιτικών δεσμεύσεων της 4ης Δεκ.2000, όπως αυτές έγιναν δεκτές από την Άγκυρα. Γι΄αυτό είναι υπόθεση της Κυπριακής Κυβέρνησης να παρουσιάσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στη Σουηδική προεδρία το ποιές και πόσες πρόνοιες της Ε.Σ. παραβιάζει σήμερα στην Κύπρο η υποψήφια στην Ε.Ε. Τουρκία. Αυτή η προσπάθεια δεν λύνει αυτομάτως το πρόβλημα. Δείχνει όμως προς την σωστή κατεύθυνση: παραβιάσεις του Ευρωπαϊκού νόμου στην Κύπρο, ενίσχυση των κινημάτων διαμαρτυρίας στα κατεχόμενα, άσκηση πιέσεων μέσα στην Ε.Ε. με αναφορές σε ψηφισμένες θέσεις των 15.

Λευκωσία 18/03/2001