Μια σύνοδος με μέλλον

Η Σύνοδος των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ με την Τουρκία στις 29 Νοεμβρίου χαρακτηρίστηκε από τον Α. Νταβούτογλου ως «ιστορική». Έγραψε, όμως ιστορία; Εξαρτάται από ποια οπτική και για ποια ιστορία μιλάμε:
Α. Η Τουρκία είναι υποψήφια προς ένταξη χώρα από το 1999, ενώ διαπραγματεύεται την προσχώρησή της από το 2005. Οι αριθμοί ομιλούν αφεαυτών: αργή κίνηση, μείωση προθυμίας, καθίζηση.

Σχόλιο: Η Σύνοδος στις 29 Νοεμβρίου 2015 επιχειρεί να δώσει ώθηση στο διάλογο, βοηθά την αναζωογόνηση της ευρωτουρκικής σχέσης σε μια περίπλοκη συγκυρία.

Β. Το κείμενο αναφέρει ότι ΕΕ και Τουρκία «δεσμεύονται να ενισχύσουν περαιτέρω τους υφιστάμενους δεσμούς και την αλληλεγγύη τους και να θεσπίσουν προσανατολισμένες στα αποτελέσματα δράσεις ώστε να προετοιμάσουν το κοινό τους μέλλον… Υπενθυμίζοντας την τελική δήλωση της τελευταίας συνόδου της G20 στην Αττάλεια, καθώς και την απόφαση αριθ. 2249 του ΣΑΗΕ, η Τουρκία και η ΕΕ επιβεβαιώνουν εκ νέου ότι η καταπολέμηση της τρομοκρατίας παραμένει προτεραιότητα».

Σχόλιο: Το νέο στοιχείο που δεν υπήρχε στο Κείμενο της 3ης Οκτωβριου 2005, με το οποίο συμφωνήθηκε η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, είναι η τρομοκρατία, οι απειλές, ο συντονισμός για την αντιμετώπισή της απειλής του ISIL. Σε αυτό το σημείο η Τουρκία διαθέτει σημαντικό γεωγραφικό και πολιτικό πλεονέκτημα σε σχέση με το αίτημα της ΕΕ να παρεμποδιστούν οι μεταναστευτικές ροές και σε σχέση με την ευρύτερη προσπάθεια δεκάδων χωρών για συντονισμένες προσπάθειες στο στρατιωτικό πεδίο.

Γ. Κείμενο: «Στο πλαίσιο αυτό και οι δύο πλευρές συμφώνησαν να διεξάγουν τακτικές συνόδους κορυφής δύο φορές ανά έτος, στο κατάλληλο πλαίσιο. Οι τακτικές σύνοδοι κορυφής θα παρέχουν τη βάση αξιολόγησης της πορείας των σχέσεων Τουρκίας-ΕΕ και εξέτασης των διεθνών ζητημάτων».

Σχόλιο: Η ενταξιακή διαδικασία εντάσσεται σε ένα υψηλότερο, πιο περίοπτο βάθρο, επικοινωνιακά ένα κέρδος για την τουρκική πλευρά και την κυβέρνηση Νταβούτογλου σε μια εξαιρετικά λεπτή συγκυρία λόγω της έντασης στις σχεσεις της με τη Μόσχα.

Δ. Απόφαση για «Διεξαγωγής Διακυβερνητικής Διάσκεψης στις 14 Δεκεμβρίου 2015 για το άνοιγμα του κεφαλαίου 17. Περαιτέρω, σημείωσαν τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περί ολοκλήρωσης, το πρώτο τρίμηνο του 2016, των προπαρασκευαστικών εργασιών για το άνοιγμα διαφόρων κεφαλαίων, με την επιφύλαξη της θέσης των κρατών μελών. Εν συνεχεία θα μπορέσουν να ξεκινήσουν προπαρασκευαστικές εργασίες και σε περαιτέρω κεφάλαια».

Σχόλιο: Μικρό βήμα, καθώς ειδικά το κεφάλαιο 17 έχει συμφωνηθεί από τις δύο πλευρές να ανοίξει εδώ και αρκετό καιρό, στην πράξη παρέχει περισσότερη κατανάλωση στο εσωτερικό ακροατήριο της Τουρκίας, παρά προσθέτει κάτι ουσιαστικό. Το κομμάτι που συνδέεται με τα ενταξιακά κεφάλαια παραμένει σε μεγάλο αδιέξοδο. Οι «προπαρασκευαστικές εργασίες για το άνοιγμα διαφόρων κεφαλαίων, με την επιφύλαξη της θέσης των κρατών μελών» σημαίνει βήματα σημειωτόν, μικρή πρόοδος με προϋποθέσεις.

Ε. Συμφωνία ώστε «η Επιτροπή να υποβάλει στις αρχές Μαρτίου του 2016, τη δεύτερη έκθεση προόδου ως προς την εφαρμογή εκ μέρους της Τουρκίας του οδικού χάρτη για την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων. Και οι δύο πλευρές συμφωνούν ότι η συμφωνία επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας θα τεθεί πλήρως σε εφαρμογή από τον Ιούνιο του 2016, ούτως ώστε η Επιτροπή να μπορέσει να υποβάλει την τρίτη έκθεση προόδου το φθινόπωρο του 2016 με σκοπό να ολοκληρωθεί η διαδικασία ελευθέρωσης του καθεστώτος θεωρήσεων, δηλαδή, να έχουν αρθεί οι απαιτήσεις θεώρησης για τους Τούρκους υπηκόους στη ζώνη Σένγκεν, έως τον Οκτώβριο του 2016, μόλις πληρωθούν οι προϋποθέσεις του οδικού χάρτη».

Σχόλιο: Συμφωνήθηκαν ασφαλιστικές δικλείδες, ναι στην απελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων εισόδου για τους τούρκους υπηκόους, πρόοδος με προϋποθέσεις, έλεγχος των αποφάσεων, στέρεα βήματα μόνο με αποδείξεις. Οδικός χάρτης με αμοιβαία οφέλη.

Στ. Συμφωνία για «αποτελεσματικής και συμπληρωματικής στήριξης στους Σύρους υπό προσωρινή προστασία και στις κοινότητες που τους υποδέχονται στην Τουρκία. Η ΕΕ δεσμεύεται να χορηγήσει αρχικό ποσό ύψους 3 δισ. ευρώ πρόσθετων πόρων. Δεδομένου ότι η Τουρκία φιλοξενεί περισσότερους από 2,2 εκατομμύρια Σύρους και έχει δαπανήσει 8 δισ. δολάρια ΗΠΑ, η ΕΕ τόνισε τη σημασία της κατανομής των βαρών εντός του πλαισίου της συνεργασίας Τουρκίας-ΕΕ».

Σχόλιο: Ουσιαστικά αυτό αποτελεί το κεντρικό στοιχείο της συμφωνίας της 29ης Νοεμβρίου. Αυτή αποτελεί μια κορυφαία προτεραιότητα για την ΕΕ, σε αυτή τη χρονική περίοδο- λύση του προσφυγικού, άμβλυνση πιέσεων σε χώρες-μέλη της ΕΕ, κυρίως με την πολύπλευρη συμβολή της Άγκυρας. Η Τουρκία στον τομέα αυτό έχει κάνει ουσιαστική δουλειά, καθώς ανέλαβε το βάρος για να φιλοξενεί περισσότερους από 2,2 εκατομμύρια σύρους.

Ζ. Συνολικά, τα πιο πάνω δείχνουν ότι η ευρωτουρκική σχέση, ξαναμπαίνει στις ράγιες μετά από μερικά χρόνια σε τροχιά περιπλάνησης. Στην εσωτερική πολιτική ατμόσφαιρα στην Τουρκία, λίγη σημασία έχει το άνοιγμα του κεφαλαίου 17, καθώς, εδώ και χρόνια, έχει χαθεί το πολιτικό μομέντουμ. Η ενταξιακή πορεία ακολουθεί χαμηλές πτήσεις. Πραγματική ώθηση στα ευρωτουρκικά πράγματα μπορεί να προκύψει με τη μεταρρύθμιση του τουρκικού συντάγματος, με την αναθεώρηση πτυχών του που κληροδότησε η δικτατορία Εβρέν, με την προώθηση μιας πολιτικής για μεταρρυθμίσεις όπως τις οριοθετεί η Έκθεση Προόδου που ανακοίνωσε η Επιτροπή στις 10 Νοεμβρίου, με τον τερματισμό στις παρεμβάσεις πάνω στα ΜΜΕ, με περισσότερη αυτονομία στο δικαστικό σύστημα.

Η. Στον πυρήνα μιας αλλαγής στις ευρωτουρκικές σχέσεις βρίσκεται το κυπριακό. Ο Α. Νταβούτογλου δήλωσε ότι «μια λύση στο κυπριακό θα μπορούσε να επιτευχθεί στους επόμενους μήνες», ενώ ο Γιούνκερ δήλωσε ότι στην Κύπρο «τα πράγματα κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση». Η επίλυση του κυπριακού είναι το κλειδί για να ενταχθεί η ευρωτουρκική σχέση σε μια τροχιά με ρεαλιστικές προοπτικές για μια πραγματική ενταξιακή πορεία. Οι εντυπώσεις από τις ανακοινώσεις της 29ης Νοεμβρίου διαθέτουν ένα αξιόλογο επικοινωνιακό φορτίο, αλλά δεν διαθέτουν «προωθητική» δύναμη. Η λύση στο κυπριακό μπορεί να αλλάξει τους συσχετισμούς, να γίνει η ατμομηχανή μιας γεωπολιτικής αλλαγής. Το Ίδρυμα για την Οικονομική Ανάπτυξη της Τουρκίας με σχετική ανακοίνωσή του, θεωρεί ότι «το κλειδί για πραγματική και αποτελεσμτική ανάπτυξη στην ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας, βρίσκεται στην επίλυση του κυπριακού», («Χουριέτ», 30/11/2015)