Θουκυδίδης Επίκαιρος
Αυτό είναι βέβαιο: οι νέοι Έλληνες τρέφουμε θαυμασμό για τους αρχαίους ημών προγόνους. Το άλλο, όμως, παραμένει αβέβαιο: πόσο χρήσιμη είναι για τους νεοέλληνες η σκέψη των αρχαίων; Απάντηση στο ερώτημα επιχειρεί να δώσει ο Βύρων Θεοδωρόπουλος, πολύπειρος διπλωμάτης, τέως Γ.Γ. στο ελληνικό ΥΠΕΞ, μέσα από το έργο του «Θουκυδίδη Επίκαιρος». Ένα πρώτο συμπέρασμα από τον προσεκτικό αναγνώστη του βιβλίου μπορεί να καταλήξει σε μελαγχολικό χαμόγελο. Ο Θουκυδίδης είναι μάλλον ξένος για τους νεοέλληνες πολιτικούς! Η οξύτατη κρίση του, η βαθιά γνώση του και η πλούσια διείσδυσή του στο ανθρώπινο έργο, δεν έχει επηρεάσει ή μορφώσει, όσους (υποτίθεται) έπρεπε να τον είχαν κάνει ευαγγέλιό τους!
Η χαρακτηριστική εξαίρεση του Ελ. Βενιζέλου, είναι ακριβώς η διαβεβαίωση μιας πασιφανούς πραγματικότητας. Ορισμένα στοιχεία από το έργο του Θουκυδίδη, έχουν ότι ακριβώς ζήτησε ο Β. Θεοδωρόπουλος. Επικαιρότητα!
Ο Θουκυδίδης παρουσιάζει τους τρεις τύπος διπλωματικής επιχειρηματολογίας.
– «Το συμφέρον σας είναι να κάνετε αυτό που σας ζητάμε».
– «Εμείς έχουμε το δίκαιο με το μέρος μας, ενώ οι αντίπαλοι, μας αδικούν».
– «Εμείς είμαστε οι πιο δυνατοί, άρα επιβάλλουμε τη θέλησή μας».
Στη σύγχρονη διπλωματική πρακτική, έρχονται οι Κερκυραίοι (αίτημα προς Αθηναίους) για να βεβαιώσουν ότι η πρώτη επιχειρηματολογία είναι η πιο σωστή. Ότι όσοι ζητούν βοήθεια πρέπει να πείσουν ότι αυτό που ζητούν είναι συμφέρον, ή πάντως δεν είναι επιζήμιο για εκείνους από τους οποίους ζητούν τη βοήθεια. (Β.Θ. σελ. 62). Και σχολιάζει ο συγγραφέας του βιβλίου: Πόσο βάρος ρίχνουμε στις προσπάθειες μας να αποδείξουμε ότι σε τούτο ή σε εκείνο το ζήτημα έχουμε δίκαιο, ότι αυτά λέει η τάδε διεθνής συνθήκη: Γιατί πιστεύουμε με τόση βεβαιότητα ότι αν επικαλεστούμε κάποιαν απόφαση του ΟΗΕ, ή κάποια διεθνή γνωμοδότηση, θα έχουμε κατοχυρώσει τα δίκαιά μας; Δεν είναι και αμελητέα αυτά τα νομικά επιχειρήματα, αλλά δεν είναι αρκετά για να πείσουν είτε την απέναντι πλευρά είτε τους τρίτους για να τους κάνει να ενεργήσουν σύμφωνα με αυτά που θα θέλαμε. Το κείμενο του Θουκυδίδη έρχεται να μας υποδείξει ότι δεν είναι πάντοτε αυτή η πιο αποτελεσματική επιχειρηματολογία. Ο Θουκυδίδης το βεβαιώνει. Τελικά η επιχειρηματολογία που αποδείχθηκε η πιο αποτελεσματική ήταν αυτή που στηρίχθηκε πάνω στην επίκληση ότι «συμφέρον σας είναι να κάνετε αυτό που σας ζητάμε…» (σελ. 70).
Οι Αθηναίοι επιδιώκουν την πλήρη εξόντωση των Μηλίων. Και όταν οι Μήλιοι για να σώσουν την πολιτεία τους δέχονται να συνεχιστεί η συζήτηση, οι Αθηναίοι ξεκαθαρίζουν ότι δεν είναι διατεθειμένοι να συζητήσουν με νομικά ή ιστορικά επιχειρήματα. Αυτά, κατά τους Αθηναίους, έχουν αξία μόνο μεταξύ ισοδυνάμων! (σε. 68).
Στο κεφάλαιο Η ΔΗΜΑΓΩΓΙΑ η διάκριση σε δύο τύπους πολιτικών έχει ιδιαίτερη (και επίκαιρη) αξία. Από τη μια είναι ο Αλκιβιάδης και ο Κλέων. Από την άλλη ο Περικλής και ο Νικίας. Ο πρώτος τύπος αφορά την «πρόσκαιρη επιτυχία της προσωπικής τους δημαγωγίας». Ο δεύτερος τύπος πολιτικού είναι εκείνος που η «φιλοδοξία του αποβλέπει στο μονιμότερο συμφέρον της πόλης, όχι στην απόλαυση πρόσκαιρης προσωπικής δόξας» (σελ. 75). Ο Αλκιβιάδης προικισμένος αναμφίβολα με πολλά χαρίσματα, τα σπαταλά εξαρχής για να ικανοποιήσει αυτό που πιστεύει πως είναι αρεστό στο λαό.
Ο Περικλής, αντίθετα, είναι με τη σωστή έννοια της λέξης «δημαγωγός», γιατί είναι ηγέτης του δήμου, όχι ουραγός. Έχει το κύρος τόσο για το αξίωμα, όσο όμως και για την κρίση του και επιπλέον είναι «χρημάτων διαφανώς αδωρότατος». Δε μιλάει στο πλήθος «προς ηδονήν», και δε διστάζει «και προς οργήν τι αντειπείν». Με τα λόγια αυτά δίνει ο Θουκυδίδης την πιο εναργή εικόνα του «αντι-λαϊκιστή» ηγέτη, (σελ. 78). Πολλά στοιχεία από τα εθνικά μας θέματα ακουμπούν στη σκέψη ενός επίκαιρου Θουκυδίδη. Δράσεις και προσεγγίσεις στη διεθνή πρακτική, επίσης.
Τα αυτονόητα, δεν χρειάζεται καν να τα σημειώσει κανείς.Ο Θουκυδίδης θα έπρεπε να ήταν ένας διαρκής «παιδαγωγός» για πολιτικούς και διπλωμάτες μας! Αυτό θα συνέβαινε εάν είχαμε πολιτικούς με αυτογνωσία, με σεμνότητα, με επιτελική σκέψη. Όποιος αγκυλώνεται στις βεβαιότητές του, είναι «αυτάρκης» σε όλα. Κολυμπά στους ερασιτεχνισμούς του, και είναι ερωτευμένος με τους εμπειρισμούς του. Τι χρείαν έχει ενός Θουκυδίδη;